XXIII Cyberfoto (maj/May 2020) / Post-Contest Exhibition in Częstochowa

Jury w dn.07.05.2020, fot. S. Jodłowski

Wystawa w maju, fot. S. Jodłowski

Wystawa w maju, fot. S. Jodłowski

Wystawa w maju, fot. S. Jodłowski

Wystawa w maju, fot. S. Jodłowski

Wystawa w maju, fot. S. Jodłowski

Krzysztof Jurecki

Czekając na nowy Dekameron. O fotografii cyfrowej w czasie pandemii

Trzy nagrody

Alchemia procesu, czyli  Nowe Pompeje

I miejsce zdobyła Kamila Rosińska za pracę pod zagadkowym tytułem Nigredo (Nowe Pompeje). Na pozór jest to praca mało atrakcyjna pod względem wizualnym. Ale wnikając w jej szczegóły i poszczególne fragmenty odkrywamy wiele intrygujących znaków i symbolicznych przekazów, które z jednej strony wynikają z zainteresowań szamanizmem i afrykańskim animizmem, a z drugiej są refleksją wynikłą z wizyty w ruinach Pompei, w tym w Willi Misteriów z zachowanymi  słynnymi freskami na temat inicjacji.

Tytuł Nigredo sięga do tradycji alchemii i teorii Carla Gustava Junga. Jak mi napisała autorka wyjaśniając tytuł pracy: „<czernienie> [to] rozkład, gnicie, które ma na celu rozdzielenie tego, co trwałe i nietrwałe, prawdy i iluzji, by została sama esencja, najtrwalszy, najautentyczniejszy element. Pojęcie zostało przejęte przez psychologię głębi, która określa tak “ciemną noc duszy” – bolesną, lecz konieczną dla zyskania głębszej samoświadomości konfrontację ze swoim cieniem (treściami wypartymi ze świadomości). Nigredo zawsze obrazowo staje się dla mnie pustynią, miejscem transformacji, gdzie wszystko zostaje obnażone do swej esencji, do kości, gdzie nic nie może się ukryć – dlatego prace pod tym hasłem zwykle są tam umiejscowione”.^[i]

            Co oglądamy w panoramicznym ujęciu? Cztery półpostacie z rogami ulegające nieokreślonemu rozpadowi, będące zwielokrotnioną, choć trudną do rozpoznania twarzą autorki. Przed nimi w magicznym kręgu światła pojawiają się symboliczne atrybuty przemiany: serce i czaszki zwierząt. Wszystko podlega transformacji. Niektórzy wierzą w Jungowską, czyli alchemiczną przemianę na tle nostalgicznego pejzażu. Praca jest niejednoznaczna i daje dużo do myślenia na temat podstawowych wartości: dobra i zła, czyli jak dokonać ostatecznego oczyszczenia i połączenia sprzeczności na wyższym poziomie świadomości.

Kobieta jako nieustające piękno?

II miejsce zdobyła Agnieszka Kot za cykl Planta, który jest dojrzałym pod względem artystycznym i formalnym ukazaniem fenomenu kobiecości. Technika fotomontażu posłużyła do ukazania zmiennej istoty kobiety, która utożsamiona została z roślinnością. Oczywiście sam pomysł sięga do dokonań takich słynnych artystów, jak Sandro Botticelli, Alfons Mucha czy Stanisław Wyspiański, który nie zdążył zrealizować się w malarstwie olejnym, tylko w szybkiej technice pastelu. Prace Agnieszki Kot wpisują się w problem melancholii, która jest zadumą nad istotą piękna, jego stałością i przemijalnością. A może nawet nad jego ułudą, gdyż prace są montażami.[ii]

Cykl pokazuje popękaną strukturę twarzy w formie przypominjącej starą tkankę architektoniczną. Twarz kobiety może też być twarzą manekina lub cyborga. Kobiecość zmienia się i nieustannie przeobraża, ale jest w dalszym ciągu zagadką. Autorka w tym cyklu posługuje się wyrafinowanymi składnikami malarskimi, także z wykorzystaniem możliwości abstrakcji.  Ciemne tło dodatkowo nadaje rysu tajemniczości, jak to było u wielkich mistrzów epoki baroku: Caravaggia i Rembrandta.

Szczególne wrażenie zrobiła na mnie praca z wiankiem kwiatów znajdującym się na wysokości ust. Być może jest to metafora milczenia kobiet, także o rysie sakralnym nawiązującym do tradycji malarstwa religijnego.

Rytuał jako performance

III miejsce otrzymał Krzysztof Strzoda za najbardziej tradycyjny w sensie odwołania do tradycji fotografii czarno-białej i analogowej tryptyk pt. Out of Reality. Jury było zgodne. Gdyby ta praca oceniana była w konkursie o innym przesłaniu, bez akcentowania przymiotnika „cyfrowy”, z pewnością zwyciężyłaby. Nasz konkurs organizowany od 1997 roku ma jednak akcentować przede wszystkim postulaty „cyfrowości” obrazu.

Patrząc na Out of Reality oglądamy sceny, jak z filmu Andrieja Tarkowskiego, w którym realność odgrywanego rytuału nakłada się na nasze wspomnienia dotyczące religijności i codziennego życia. Tryptyk przedstawia nową wersję składania ofiary, może także odkupienia, albo odgrywanych w formie misteriów scen znanych z różnych przekazów.

Nie do końca przekonuje mnie malarstwo w formie body-painting zastosowane na przedstawionych ciałach, ale na uwagę zasługuje wyraz twarzy niektórych postaci (m.in. fotografa Krzysztofa Szlapy) i pełne patosu trzy kadry, które nie odkrywają przed nami znaczenia przedstawianej narracji, a raczej ją ukrywają. Tak, jak gdybyśmy ukradkiem podglądali fragmenty tajemnego misterium, z którym mamy tutaj do czynienia, o czym świadczą stroje postaci przypominające gotyckie perizonium Ukrzyżowanego Chrystusa.

Trzy równorzędne wyróżnienia

Młodopolskie klimaty

Wyróżnienie otrzymała Natalia Rex za cztery prace, które z jednej strony reprezentują oryginalny, rysunkowy styl, z drugiej wykazują zbyt sile uwikłania w ilustracyjność, jakby były ilustracjami np. do książek. Literacki symbolizm ukazanych szkieletów, czaszek, ruin-domów ma ukazać przemijalność młodości w znaczeniu jaki nadali jej artyści przełomu XIX i XX wieku w okresie secesji, jak Józef Mehoffer czy Stanisław Wyspiański. Ale zawsze trzeba poszukiwać bardziej aktualnych znaczeń, adekwatnych dla XXI wieku.

Pojawia się zagrożenie

Kolejne wyróżnienie dostał Mirosław Iskra za trzy malarskie prace. Swym ogólnym klimatem przypominają one obrazy  Karola Palczaka – zwycięzcy w 2019 roku najważniejszego polskiego konkursu malarskiego Bielska Jesień organizowanego w Bielsku Białej. Malarstwo utalentowanego Palczaka, jak przypuszczam, zostało nagrodzone z powodów politycznych, nie zaś artystycznych.[iii]

Atrakcyjne wizualnie prace Iskry trudno połączyć za pomocą spójnej idei. Najbardziej przekonywujący jest obraz z płonącym człowiekiem, mniej trzy postaci w mgle, a najmniej trzy postaci unoszące się ku górze. Ta próba metafory nie powiodła się albo nie została odczytana przez jury. Może była zbyt skomplikowana? Niemniej prace Iskry na temat zagrożenia i wyobcowania warte są uwagi.

Choroba jako metafora czasu, w którym żyjemy

Ostatnie wyróżnienie regulaminowe otrzymał Jakub Pietrzak za fotografię Namaszczony. Autor zaprezentował wymowną pracę, która w bezpośredni sposób ilustruje problem pandemii, choć nie wiemy jaki zamiar towarzyszył jej powstaniu. Realizacja może służyć też np. jako plakat do walki z Covid 19 gdyż przedstawia specyficzny kadr na temat próby walki, a może zwykłej bezsilności wobec pandemii.

Wyróżnienia honorowe

Nagrodę specjalną Dyrektora Regionalnego Ośrodka Kultury w Częstochowie otrzymała Małgorzata Kozakowska za pracę Animizm wyróżniającą się pokazaniem istoty z pogranicza form biologicznych, jak z filmu Avatar, co na pewno jest nowym wyzwaniem dla ludzkości. Artystka, która od lat uczestniczy w konkursie Cyberfoto zaprezentowała tę realizację, jako nowe rozwiązanie technologiczne z pogranicza malarstwa i fotografii, wykonane na drewnie, co też doceniło jury.

Przyznałem własne wyróżnienie, aby zwrócić uwagę na nową osobowość w polskiej fotografii, jaką jest dla mnie Joanna Borowiec. Jej interesujące prace na temat kruchości wszelkiego  życia pamiętam z V Piotrkowskiego Biennale Sztuki (Piotrków Trybunalski, 2019). W pokazanych w Częstochowie dyptykach artystka starała się określić Pokolenie XD, czyli dzieci w wieku od 8 do 14 lat, niepotrafiące już żyć bez Internetu, który stał się nie tylko rozrywką, ale głównym środkiem komunikacji i sposobem na życie. Czy jest to pokolenie stracone? Z pewnością nie, ale ich poznanie świata, a potem samo życie będzie wypełnione nową jakością, nie tylko socjologiczną, ale też tożsamościową.

W dobie pandemii

Warto wspomnieć, że blisko prac wyróżnionych były także feministyczne realizacje Magdaleny Samborskiej na temat badanego przez nią od lat 90. XX wieku „mechanizmu uwodzenia”, który w karcie zgłoszenia opisała w interesujący sposób: „Czy połączone z maszyną do szycia fragmenty ciała kobiecego to hybryda świadoma swych uwodzicielskich mocy? Być może kusicielka nie jest siłą sprawczą tego mechanizmu. Utknęła wewnątrz ornamentów, przypisanych jej manualnych aktywności i kokieteryjnych zadań”. Warto wspomnieć też o bardzo intymnych  pracach Krzysztofa Zająca i jak zwykle ciekawie malarsko opracowanych kompozycjach Eugeniusza Nurzyńskiego, który analizuje różne style nowoczesności z początku XX wieku.

Za kilkanaście a nawet kilkadziesiąt lat obecna pandemia będzie także rozważana w pracach artystycznych, w tym z zakresu fotografii, ponieważ w sytuacjach kryzysowych czy skrajnych twórczość artystyczna ma szansę pozostawić swój egzystencjalny, lub przeciwnie dokumentalny zapis, będący próbą oddania atmosfery codziennego a także tragicznego życia, czy też odwrotnie - oderwania się od niego w kierunku wyobraźni

---

[i] K. Rosińska, korespondencja z K. Jureckim, Messenger, 16.05.20. Artystka w 2016 roku na Cyberfoto otrzymała już moje honorowe wyróżnienie. Z tego powodu cieszę się z tej wygranej, gdyż jej dokonania są bardzo oryginalne.

[ii] Warto zaznaczyć, że taka popularna estetyka wpisująca postać kobiety w różne malarskie struktury pojawiała się na naszym konkursie kilka razy, np. w wyróżnionych w 2015 roku pracach Natalii Zakrockiej.

[iii] Dlatego nie doceniono np. prac Bartłomieja Otockiego czy nie zakwalifikowano do wystawy ciekawego „malarstwa o malarstwie”  Piotra Ambroziaka,  koncentrując się na realizmie, często naiwnym lub na nowym popie (Jan Możdyński). W rezultacie, co stało się już tradycją, powstał hybrydowy obraz malarstwa polskiego ze zbyt zmiennymi estetykami nagrodzonych w ostatnich latach pracach.

Kamila Rosińska, Nigredo (Nowe Pompeje), (I nagroda)

Agnieszka Kot, cykl Planta, (II nagroda)

Krzysztof Strzoda, Out of Reality (triptich), (III nagroda)

Natalia Rex, Burza, (wyróżnienie)

Natalia Rex, Komunia leśna, (wyróżnienie)

Natalia Rex, Rozpoznanie, (wyróżnienie)

Mirosław Iskra, Short story - Fire, (wyróżnienie)

Mirosław Iskra, Short story - Water, (wyróżnienie)

Mirosław Iskra, Short story - Water, (wyróżnienie)

Jakub Pietrzak, Naznaczony,  (wyróżnienie)

Małgorzata Kozakowska, Animizm, (nagroda specjalna)

Krzysztof Jurecki

Waiting for new Dekameron. About digital photography during a pandemic

Three awards

Alchemy of the process, that is New Pompeii

The first place was awarded to Kamila Rosińska for her work under the mysterious title Nigredo (New Pompeii). Seemingly, this work is not very attractive in visual terms. But by examining its details and individual fragments we discover many intriguing signs and symbolic messages, which on the one hand arise from interest in shamanism and African animism, and on the other hand, are the reflection arising from the visit to the site of Pompeii, including the Villa of Mysteries with well preserved frescos on the initiation.

The title Nigredo reaches back to tradition of alchemy and the theory of Carl Gustav Jung. As the author wrote me, explaining the project’s title: „<blacking> [it is] the decay, rotting, which is about to divide something durable and non-durable, truth and illusion, so only the essence is left, the most durable and authentic element. The concept has been taken over by depth psychology, which identifies it as “the dark night of the soul” – painful, but still necessary confrontation, for deeper self-awareness with one’s shadow (meanings repressed from our consciousness). Nigredo always figuratively becomes a desert to me, a place of transformation, where anything is revealed to its essence, to the bone, where nothing can be hide – that is why the works under this heading are usually placed there”.^[1]

            What can we see in a panoramic view? Four half-figures with horns in their unspecified decomposition, being multiplied, yet difficult to recognize face of an author. Before them, within the magic circle of light, symbolic attributes of transformation appear: the heart and animal skulls. All of this is the subject of transformation. Some believe in the Jung transformation, i.e. the alchemical transformation against the nostalgic landscape. The work is ambiguous and it gives a lot thoughts on the fundamental values: the good and the evil, so as to make a final purification and fusion of contradictions at a higher level of consciousness.

Woman as a continued source of beauty?

The 2’nd place goes to Agnieszka Kot for the series entitled Planta ,which is a mature illustration of the phenomenon of femininity from artistic and formal point of view.
The photomontage technique served to show a variable female being, which was identified with vegetation. Of course, the idea itself takes the achievements of such famous artists like Sandro Botticelli, Alfons Mucha or Stanisław Wyspiański, who however, did not have time to fulfil himself in oil painting, only in a rapid pastel technique. The works of by Agnieszka Kot evolve in the melancholy concept, which is a meditation over the essence of beauty, its constancy and fleetingness. And even over its delusion, as these are photomontage works.[2]

The series shows a cracked structure of skin in a form reminiscent of an old architectural tissue. A woman’s face can also be a face of mannequin or a cyborg. Femininity is changing and rapidly transforming, but is still an enigma. In this series, the author uses refined painting methods, including also some possibilities of abstraction. Dark background gives it a trait of mysteriousness in addition, as in the great masters of the Baroque: Caravaggio and Rembrandt.

I was particularly impressed by the work with the wreath of flowers, placed at the level of the mouth. It may be a metaphor for the women’s silence, also with the sacral trait, relating to the tradition of religious painting.

Ritual as a performance

Krzysztof Strzoda was awarded 3rd place for the most traditional referral to black and white and analogue photography, a triptych entitled Out of Reality. The jury fully agreed. If that work was assessed in the contest with different message, with no emphasis on the adjective „digital”, it would certainly win. Our contest held since 1997 is about to emphasise primarily the attributes of „digitalization” of a picture.

Looking at Out of Reality we are watching the same scenes as from the film by Andriej Tarkowski, in which the reality of a ritual being played, overlaps our memories concerning religiousness and everyday life. The triptych shows a new version of sacrifice, maybe also the redemption, or some scenes played in a form of the Medieval plays, known from different stories.

I am somewhat puzzled by the body-painting used on the bodies shown, but it has to be also recognised the expression of the face of some figures (i.e. of the photograph Krzysztof Szlapa) and three pictures full of pathos, which do not reveal us the meaning of the presented narration, but rather hide it. As if we were stealthily overlooking the fragments of mysterious mystery, which we face here, as evidenced by the outfits of figures resembling the Gothic perizonium of the Crucified Christ.

Three equal honour awards

Polish Modernistic climates

Natalia Rex received an award for four works which for her four works, which on
the one hand represent the original, drawing style, and on the other, they show too strong entanglements into illustration, as if they were, for example, book illustrations. The literary symbolism of the skeletons, skulls, home-ruins presented, is to show the fleetingness of youth, within the meaning of how the artists of XIX i XX c. of the Art Noveau called it, for example Józef Mehoffer or Stanisław Wyspiański. There is nevertheless a need to seek some more recent meanings, adequate for XXI c.

The threat appears

Mirosław Iskra received another distinction for his three painting works. Its overall mood reminds pictures of Karol Palczak – the winner of the most important Polish painting contest: Bielska Jesień organized in Bielsko Biała. The painting of talented Palczak, as
I presume, has been awarded due to political implications, not an artistic ones.[3]

Visually attractive works of Iskra are difficult to bring together through a coherent idea. The most convincing is the picture with a burning human being, and less are three figures in the shadow, while the least convincing are three figures floating upwards. That attempt to develop a metaphor failed, or it was not understood by the jury. Maybe it was too complex? Nevertheless, the works of Iskra on the danger and alienation, are worth attention.

Disease as a metaphor of time, in which we live

The last statutory honour award was received by Jakub Pietrzak for his photograph entitled Anointed. The author presented a meaningful work, that directly illustrates
a pandemic problem, although we do not know what was the idea of its development. The work can also serve as i.e. the poster to cope with Covid-19, as it shows a specific picture on the attempt to cope with, or maybe a sheer helplessness against pandemic.

Honorary awards

The special award of the Director of the Regional Culture Centre in Częstochowa was received by Małgorzata Kozakowska for her work entitled Animizm distinguished with showing a figure of biological kind, as from the Awatar movie, which is surely a huge challenge for humankind. The artist, who has been taking part in the Cyberfoto contest for several years, presented the work as a new technological solution, bordering on painting and photography, made on wood, what was also appreciated by the jury.

I granted my own award, to note a new personality in Polish photography, who to me is  Joanna Borowiec to me. I remember her interesting works on the fragility of any life from the 5’th Piotrkowskie Biennale Sztuki (Piotrków Trybunalski, 2019). In the diptychs presented in Częstochowa, she tried to define XD Generation, that is children between 8 and 14 years, who cannot already live without Internet, which had become not just entertainment, but a main communication method and a way of life. Is it a lost generation? Certainly not, but their knowledge of the world, and then the life itself, shall be completed with new quality, not only sociological, but also contextual one.

In the age of pandemic

It is worth mentioning that also feministic works of Magalena Samborska were closely linked to the rewarding. These were on the investigated by her since the 90’s of 20th century, „the mechanism of seduction”, which she described in the application card in a very interesting way: „Do the parts of the human body connected with sewing machine, constitutes a hybrid aware of its seducing powers? Maybe a temptress is not the prime mover of this mechanism. Stuck inside ornaments, with manual skills associated with her and “coquettish tasks”. It should be noted very intimate works of Krzysztof Zając and, as usual,  interestingly arranged painting-like compositions of Eugeniusz Nurzyński, who analyses the various styles of modern life from the beginning of 20th century.

In a couple of years or even in few decades, the ongoing pandemic will be also considered in artistic works, and also within a scope of photography, because in critical or extreme situations,  the artistic creativity has a chance to print its existential, or in the contrary, the documentary recording, being an attempt to portrait the atmosphere of everyday but also tragic life, or vice versa – keeping away from thinking imaginatively and subconsciously.[4]

---

[1] K. Rosińska, correspondence with K. Jurecki, Messenger, 16.05.20. The Artist in 2016 at the Cyberfoto, already received my honorary award. Because of this, I am glad of the award, as her achievements are very original.

[2] It is worth noting, that such a popular aesthetic filled through its inscription with the figure of a woman in different painting structures, has appeared at our contest several times already, i.e. in distinguished works of Natalia Zakrocka, in 2015.

[3] That is why i.e. the works of Bartłomiej Otocki were underestimated,  or the interesting „painting about painting” of Piotr Ambroziak was not listed at the exhibit,  focusing on the realism, often naïve, or on a new pop (Jan Możdyński). As a result, which has become a tradition already, the hybrid view of the Polish Painting appeared, with too volatile aesthetics, in awarded works over recent years.

[4] Reflections after the jury session on 09.05.2020 can be seen in the movie by Sławomir Jodłowski Cyberfoto 2020 on Facebook (https://www.facebook.com/126962597370647/videos/1471828736320231/.

Joanna Borowiec, Pokolenie XD, (nagroda przewodniczącego jury)

Magdalena Samborska, Mechanizm uwodzenia

Wspominki w czasie pandemii. Od lat 60. XX po 2020 rok

Gabriela Morawetz, Leave The Door Ajar, Museum Of Japanese Art and Technology, Manggha, Kraków, 

Każdy z piszących, a do takich należę, zastanawia się co i o czym pisać w czasie zarazy? Długo nie miałem motywacji czyli weeny twórczej. Musiałem się jednak przełamać i napisać do "Aspiracji" o ekspozycji Gabrielli Morawetz, która zakończyła się 08.03.20 w Mandze. Była to bardzo udana wystawa, zarówno eksperymentująca nową formą prezentacji zdjęć w formie 20 m wstęgi, ale także podejmująca problem bliskiej mi ideowo lewitacji w kontekście teorii.... Jacquesa Lacana. Nie będę w tym miejscu więcej pisał o tej wystawie, która wraca do mnie niczym bumerang. Cieszę się, że mogłem się zmierzyć z tak trudnym tematem jakim jest interpretacja zagadkowej sztuki Gabrielli. Przy okazji okazało się, że chyba będzie to jedyny tekst krytyczny na temat krakowskiej wystawy, która była wydarzeniem jakich mało w Polsce. 

Gabriella Morawetz, Das Ding-Low Horizon, 2018, 220 x 255 cm, silver emulsion on canvas

Ale jest to czas na wspomnienia. Na początku stycznia 2020 oprowadzałem we Włocławku po kończącej się wystawie Beaty Cedrzyńskiej Powłoki/Layers

Wykład. Fot. Gosia Jurecka

Wykład. Fot. Gosia Jurecka

Wystawa Beata Cedrzyńska POWŁOKI w 2020 roku w BWA Rzeszowie i BWA w Sanoku towarzyszyła publikacja monograficzna: Beata Cedrzyńska – POWŁOKI / LAYERS, wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2019, ISBN 978-83-8127-402-9, recenzent: prof. Maria Targońska, teksty: dr Krzysztof Jurecki (Sakralność a kwestia nowoczesności sztuki Beaty Cedrzyńskiej. Założenia sztuki zawsze są istotne), Andrzej Pawełczyk (Powłoki – Zawsze fragment).

Na początku lutego, dokładnie 04.02. byłem w Sosnowcu, gdzie wygłosiłem wykład o piktorializmie  pt. Naśladowcy i kontynuatorzy. Jan Bułhak i estetyka piktorializmu w fotografii polskiej.i obejrzałem wystawę przygotowaną przez Patrycję Pawęzowską, na której podobały mi się tylko tylko jej prace. Była to zaskakująca, pierwotna  filozoficznie,i instalacja z ziemią i drzewem, z możliwością zrobienia sobie performance oraz pesymistyczne i głęboko psychchologiczne portrety Marcina Lecha. Zamek Sielecki i jego kuratorka Małgorzata Malinowska-Klimek, prowadząca jedną z najważniejszych galerii w Polsce. Żałuję, że nie miałem szansy zobaczyć najnowszego pokazu Laury Makabresku. Sanguis.

Przed wykładem. Fot. Patrycja Pawęzowska

Ja i Patrycja. Fot. Sławek Jodłowski

Przed wykładem. W tle zdjęcia Marcina Lecha

Pani kurator zapowiada mój wykład

Program XI Dni Fotografii

Na zdjęciu dyskutuję z Patrycją o słabości taśmy i wieszaka, (zwłaszcza taśmy), w instalacji Tomka Warzyńskiego, którego lubię, cenię i pozdrawiam (tu i teraz). Dodam, że miałem być uczestnikiem tego pokazu, ale się wycofywałem nie chcąc łączyć na razie dwóch profesji: krytyka i artysty, bo jest to najczęściej niebezpieczne.

Podobno  pod koniec marca wyszła moja książka, ale jej jeszcze nie widziałem. Cały nakład leży w Muzeum w Gliwicach i czekamy na odblokowanie życia muzealnego. Wtedy zacznie się jej promocja.

Moja książka. Ile lat pracy? Bardzo dużo..., nie napiszę ile, bo trudno uwierzyć

I na koniec trochę sentymentalizmu, czyli wspomnienia z jazdy SHL-ką po ul. Słowackiego w latach 60. w Lubartowie. Oczywiście motoru już nie mam. Ale zostało zdjęcie, które wiele tłumaczy mi o moim dzieciństwie, jego mitycznym spełnieniu oraz nieustającej zabawie w wojnę i walkę z Niemcami.   Wojna była w nas zakodowana, w końcu była realnością naszych rodziców, realnością niestety tragiczną.

Motor mego Taty, 2016, fot. K.Jurecki

Jeszcze raz o Jacku Kryszkowskim

Kilka dni temu znalazłem list od Krysza, który datuje na 1987 rok, choc nie jestem tego pewny. Wysłałem mu pytania, m.in. czy czuje się artystą awangardowym, czy jest anarchistą, ale nie mam jego kopii. Pierwsza cześć listu to opowieść niby prywatna, brak porozumienia czy niezrozumienia jego postawy. Jacek był osoba, która postulowała, a właściwie narzucała swoją wizję "bycia poza kulturą", choć oczywiście mógł tylko w niej egzystować czy precyzując na jej rubieżach, łącząc wesołość która z latami zmieniła się w tragedię życia. Miał wielki talent artystyczny, także muzyczny i performerski, z którego zrezygnował. Jednocześnie stał się obok Andrzeja Partuma najbardziej konsekwentnym w swym działaniu czy manifestowaniu określonej postawy, polegającej na "pozbyciu się bagażu kultury", związanej także z odrzuceniem instytucji artystycznych, takich jak galerie czy muzea. 

W drugiej części listu odpowiedział jednak na moje pytania, odżegnując się od sztuki alternatywnej, awangardowej. Potwierdził swoje zainteresowania Witkacym, i co ciekawe Jonaszem Sternem. Odżegnał się, co ważne, od Kultury Zrzuty, z którą do tej pory się utożsamiany. Podkreślił, że  "zrzuta"wypracowała nową metodę metodę działania, czyli jednocześnie "solisty" i "grupy", co jest trafnym spostrzeżeniem. O tym mówił też Tomasz Snopkiewicz, odsyłam do książki Kultura Zrzuty, pod redakcją Marka Janiaka (W-wa 1989).

Dziś już prawdziwych anarchistów, tak zwariowanych i jednocześnie pewnych swych działań, czasami bardzo destruktywnych, jak Krysz, już nie ma. Cała twórczość Jacka zarówno będąca autokomentarzem artystycznym, krytyką artystyczną, jak też jego prace w tym obrazy malarskie, fotokolaże, obiekty fotograficzne oraz prace w prywatnych magazynach "Tango" i własnym "Hali Gali", czekają na wnikliwą interpretację. Jest jedną z najważniejszych postaci lat sztuki lat 80. XX wieku....o awangardowej tradycji. Nie był, bo nie chciał być pisarzem. Tego typu interpretacje są całkowicie mylne.

Plakat na III Nieme Kino, 1985

Zaproszenie na II Nieme Kino

Śląska fotografia artystyczna, Katowice 2019, (album 288 s.)

Okładka albumu

Zastanawiam się czy wydanie przez Fundację Wielki Człowiek dużego albumu o fotografii śląskiej jest wydarzeniem? Z pewnością tak, gdyż od ostatniego opracowania Alfreda Ligockiego minęło wiele lat. Zresztą nie ma tego typu wydawnictw w Polsce. Pytanie dlaczego? Tego typu albumu wydają:Czesi, Słowacy, Litwini, nie mówiąc o Europie Zachodniej. Mój krótki tekst nie będzie recenzją ponieważ wraz z Adamem Sobotą pisałem interpretacje twórczości i poszczególnych prac. Nie wiem jak do końca wywiązałem się z tego zdania, ponieważ nie widziałem jeszcze wydawnictwa. Nie mogłem być na jego premierze, połączonej z wystawą, która odbyła się 18.12.2019 w Katowicach.

Cieszę, że mogłem poznać bliżej niezwykłą twórczość Wilhelma von Blandowskiego, że przyjrzałem się po raz kolejny klasykom: Zofii Rydet, Jerzemu Lewczyńskiemu. Odkrywana jest na nowo postać Anny Chojnackiej, którą ceni Waldemar Jama. Pokazano tak znanych twórców, jak Wojciech Prażmowski, który najciekawsze prace wykonał na przełomie lat 80./90., czy konsekwentny w penetrowaniu pejzażu śląskiego Michał Cała. Dużym zaskoczeniem były dla mnie zdjęcia Andrzeja Górskiego, walczącego z komuną lat 80. i zbliżającego się do twórczości graficznej. Pokazano także śląskiego "dobrego ducha" fotografii i odnowiciela technik alternatywnych Jakuba Byrczka oraz Rafała Milacha, który w XXI wieku zrobił zawrotną karierę międzynarodową i stał się istotnym pedagogiem.

Całość przedsięwzięcia przygotował dr Wojciech Kukuczka - fotograf i animator życia fotograficznego. Powstaje pytanie - kto jeszcze powinien znaleźć się w prestiżowym. Pisał do W. Kukuczki o nieobecności Ryszarda Czernowa i jego cyklu Martwe z natury oraz Piotra Szymona, który był wybitnym dokumentalistą. Zastanowiłbym się także nad zdjęciami: Karoliny Jonderko (egzystencjalny dokument), Judyty Bernaś (między fotografią a grafiką) i Patrycji Pawęzowskiej z jej ostatnich dokonań.

Czy odbędzie się debata nad temat albumu i stanu obecnego fotografii śląskiej? Zobaczymy. Widać już jak bardzo brakuje profesjonalnych pism o fotografii, takich jak "Kwartalnik Fotografia".

Wszelkie informacje o albumie, wraz z możliwością zakupu na stronie

http://www.slaskafotografiaartystyczna.pl/

Wilhelm von Blandowski, wł. Muzeum w Gliwicach

Anna Chojnacka, wł. Muzeum Historii Katowic

Zofia Rydet, wł. Fundacja im. Zofii Rydet

Andrzej Górski

Michał Cała

Waldemar Jama

Wojciech Prażmowski

Rafał Milach

Jakub Byrczek

Strony z Jerzym Lewczyńskim

Prace Zofii Rydet

Prace Waldemara Jamy

Zdjęcia Michała Cały

strony....

Wojciech Kukuczka, fot. Marcin Opaka

Bohaterowie wieczoru 

GABRIELA MORAWETZ’S WORLDS IN CREATION ("Artluk" [Poland], 2019 nb 1-2

Gabriela Morawetz, 15 04 2015 II”, 80 × 100 cm, silver emulsion on a convex glass, pigment print on Hahnemuhle paper, 300 g, 2016. Photo: the artist’s archive

I present a English precis of my text originally in Polish published in magazine edited by Paweł Łubowski in Poznań as "Arluk", 2019 nb 1-2. I like talking with Gabriela about art almost during e-mails conversations or in real world but it was twice. In future I want to write a long interpretation on her all art.

Gabriela Morawetz received a formal education in visual arts at the Academy of Fine Arts in Kraków. She studied graphic arts in the 1970s, when that field reached a peak of its development after the Second World War. Today its significance is more illusory. It’s often reanimated with digital techniques. However, they tend to produce an image of world that is more mechanical than manual. Morawetz works have been exhibited a number of times, recently in France – “Chambre d’(a)pesanteur” (Galerie Thessa Herold, Paris) and “In illo tempore” (La Galerie Sagot-Le Garpec, Paris) – and China – “Vanishing Deconstructions” (See+ Gallery, Beijing).

It’s worth mentioning that, in general, photography has a lot in common with, and seems to depend on, thinking associated with graphic arts. Many artworks by Gabriela Morawetz’s can be interpreted from a perspective of graphic arts development, intaglio techniques in which a black line often determines the image. In an email to me (09.05.19) she said the following about that: “Graphics are a way of perceiving the world. When I was fascinated by etching and aquatint, what I was looking at somehow transformed into a graphic image almost by itself. It was as if I was wearing some kind of special glasses that changed the colours to black and white tones. The darkness of these images referred not only to colours, but also to a mental sphere.

Graphics encompasses multilayered thinking and acting, even though the final result is a two-dimensional picture. From a preparation of a metal plate to a final stage of applying the paint we deal with multiple layers. It also applies to a mental sphere because the image in creation has to be seen in layers that will build it step by step. The process of digestion and leaving bright spots, as well as creating colour prints by a number of metal plates, e.g. in etching and aquatint, or separate colour screens in screen-printing or lithography, are also the classic topics of graphics.
One could say that exactly this “thinking with layers” remained an important element of my work. Even though right now the most used medium is photography in a broad sense. So, from a formal point of view, imposing images with two or more surfaces, or composing them in a form of polyptychs, is often used”.
Photo:

Krzysztof Jurecki, Stwarzane światy Gabrieli Morawetz, "Artluk" 2019, nb 1-2, s. 38-39

V Piotrkowskie Biennale Sztuki (vernissage 28.06.19 7 p.m. The exhibition open to 08.09.19)

PIOTROWSKIE BIENNALE OF ART

Artists qualified for the competition exhibition: ABRATKIEWICZ Czesław, AWDZIEJCZYK Matylda, BARTEL Robert, BERNAŚ Judyta, BIELESZ Magda, BORKOWSKA Dominika Katarzyna, BOROWIEC Joanna, BOROWIK Grażyna, BUJAK Anna, CHMARA Barbara, CHRZANOWSKI Artur, CYBULSKI Daniel, CZARNECKA Marta, CZERNOW Ryszard, DREWICZ Tomasz, DZIADOSZ Żaneta, GĄGAŁA Tomasz, GŁOWACKI Łukasz, IWAN Bartosz, JANOWSKA – AUGUSTYN Joanna, JARMOLIŃSKI Bartek, JAWOREK Agnieszka, KALINOWSKA Małgorzata, KARCZEWSKI Kajetan, KAZNODZIEJ Anna, KLESZCZEWSKI Paweł& ZIMNOCH Kasia, KLIMCZAK Anna, KONDRAD Maria, KOSZOWSKA Dominika, KULESZA–FEDKOWICZ Magdalena, LESZCZYŃSKA Joanna, ŁYJAK Paweł, ŁYSZKOWSKA Katarzyna, MARCHLAK Krzysztof, MARSZEWSKI Dawid, MAILER Bernard, MLĄCKA Joanna, NOWICKI Krzysztof, OLSZYNA Zbigniew, PAWĘZOWSKA Patrycja, PIENIEK Aleksander, PINCZAK Dominika, POCZĘTA Paulina PULIŃSKA Aleksandra, RZEPECKA Martyna, SOWA Anna, ZHANG Xiaole, WAWRZAK Jakub, WARZYŃSKI Tomasz, WIELOWIEJSKA Kaja, WIERZBICKI Maciej, WINIARCZYK Olga, WOLNIEWICZ Agata, WYWIÓRSKI Sebastian, ZDANOWICZ Maciej, ZIEMKOWSKI Andrzej

The Piotrkowskie Biennale of Art is a nationwide competition for visual artists, which aim is to review and present contemporary artistic creations in various techniques, confront the artists using different media, and popularise the most interesting current phenomena in the field of visual arts. In addition to the diversity of media and art techniques, the distinguishing feature of this competition is the topic put forward by the Superintendent, characterising the subsequent editions of the competition. It allows you to get to know a wide spectrum of ways of interpreting the subject as well as mutual relations between painting, graphics, sculpture, photography, video art or installation. In the competition, apart from certified artists, there may also be artists who do not have an art school-leaving certificate.

The inspiration of this year’s edition of the competition is “What, how and why to offer the world? In tribute to Andrei Tarkovsky” – a message contained in the filmmaking of the Russian director Andrei Tarkovsky, and especially in his last film titled “Sacrifice”. The film, along with autobiographical themes, contains an answer to the question “what to do to save the spirituality of the modern world?” Directed not only to cinema artists, but to all conscious recipients. To quote Krzysztof Jurecki, the chairman of the Biennale jury: “When we recall the cinema of Tarkowski, we expect artists to express themselves in a variety of art forms about what is and what can be “sacrificing”. We do not just assume a religious interpretation on the assumption that every “true” work of art can be a timeless, transcendental idea showing the way of artistic and spiritual development at the same time, aimed at trying to understand the world, but certainly not re-ignoring it, so let’s try to give something from each other selflessly, give the world just a fraction of what we have … “

374 artists applied for the competition presenting 906 works. The jury qualified 65 works of 58 artists for the second stage and the competition exhibition. The results will be announced during the opening of the Biennale on June 28 at 19.00 in the Gallery of the Center for Artistic Activities (ODA) (5 Dąbrowskiego St., Piotrków Trybunalski).

The V Piotrkowskie Biennale of Art was co-financed by the Ministry of Culture and National Heritage. The V Piotrkowskie Biennale of Art was co-financed by the City Council in Piotrków Trybunalski.

Piotrkowskie Biennale Sztuki jest konkursem ogólnopolskim dla artystów sztuk wizualnych, którego celem jest przegląd i prezentacja współczesnych możliwości kreacji artystycznych w różnorodnych technikach, konfrontacja artystów posługujących się odmiennymi mediami, popularyzacja najciekawszych aktualnych zjawisk z obszaru sztuk wizualnych. Obok różnorodności mediów i technik plastycznych, wyróżnikiem tego konkursu jest temat stawiany przez Kuratora, charakteryzujący kolejne edycje konkursu. Pozwala to zarówno na poznanie szerokiego spektrum sposobów interpretacji tematu jak i wzajemnych relacji między malarstwem, grafiką, rzeźbą, fotografią, sztuką wideo czy instalacją. W konkursie obok artystów dyplomowanych mogą wziąć udział twórcy nie posiadający dokumentu ukończenia uczelni artystycznej.

Inspiracją tegorocznej edycji konkursu pt. „Co, w jaki sposób i dlaczego ofiarować światu? W hołdzie Andriejowi Tarkowskiemu” będzie przesłanie zawarte w twórczości filmowej rosyjskiego reżysera Andrieja Tarkowskiego, a szczególnie w jego ostatnim filmie pod tytułem Ofiarowanie. Film, obok wątków autobiograficznych zawiera odpowiedź na pytanie „co uczynić aby ocalić duchowość współczesnego świata?” skierowaną nie tylko do artystów kina, ale do wszystkich świadomych odbiorców. Cytując Krzysztofa Jureckiego, przewodniczącego jury Biennale: "Przywołując kino Tarkowskiego oczekujemy od artystów autentycznych wypowiedzi w różnorodnych formach sztuki na temat – czym jest i czym może być „ofiarowanie”. Nie zakładamy jedynie jej wykładni o religijnym charakterze wychodząc z założenia, że w każdym „prawdziwym” dziele sztuki zawarta może być idea ponadczasowa, transcendentalna wskazująca drogę rozwoju artystycznego i duchowego zarazem, mająca na celu próbę zrozumienia świata, ale na pewno nie jego zrewoltowania. Spróbujmy więc bezinteresownie coś od siebie przekazać, ofiarować światu choćby drobinę tego, co mamy…"

Do konkursu zgłosiło się 374 artystów prezentując 906 prace. Do II etapu i wystawy konkursowej jury zakwalifikowało 65 prac 58 artystów. Ogłoszenie wyników nastąpi podczas otwarcia Biennale w dniu 28 czerwca o godzinie 19.00 w Galerii Ośrodka Działań Artystycznych (ul. Dąbrowskiego 5, Piotrków Trybunalski).

Wykład o Łodzi Kaliskiej w Patio ASP w Gdańsku (31.05.19 godz. 18)

Czy Łódź Kaliska realizuje taki sam program artystyczny jak w latach 80. czy jeszcze na początku XX wieku? Zdecydowanie nie. Kiedy nastąpiło przejście w kierunku postmodernizmu i wejście w układ nie tylko kulturalny, ale i polityczny, głównie w Łodzi? Warto przypomnieć, grupa propagowała w czasie stanu wojennego tzw. trzecią drogę, poza strukturami państwa w latach 80. Dlaczego Adam Rzepecki pozostał wierny tej idei? Które prace i dlaczego są istotne w historii neoawangardy polskiej. Co dał skandal? Dlaczego z grupy wykluczono Kwietnia?

Postaram się na niektóre z pytań odpowiedzieć w czasie wykładu 31.09.19, może napiszę też tekst na sesję o historii grupy, która ma się odbyć 28.09.19 w pubie Łódź Kaliska. Zgłosiłem do niej akces, ale nie otrzymałem jeszcze oficjalnego zaproszenia, ani programu, który będzie ogłoszony w czerwcu. 28.09.19 będę zaś w Białymstoku na festiwalu Interfoto.

Z grupą, poza wspomnieniami, niewiele mnie łączy. Ale cenię w dalszym ciągu działalność A. Rzepeckiego, którego pokazywałem na 6. Biennale w Poznaniu (2009) oraz wraz z Andrzejem Różyckim na wystawie w ODA w Piotrkowie (2014), o która ujawniła ich wspólne realizacje oraz nigdy niepokazywane prace Adama.

okładka ksiązki

Nowa książka o grupie Łódź Kaliska prof. Ewy Nowiny-Sroczyńskiej nie jest spojrzeniem ani krytycznym, ani historycznym. Zasadnicza teza o bachtinowskim świecie karnawału tworzonym przez Łódź Kaliską, w ramach Kultury Zrzuty budzi wiele zastrzeżeń. Inna o pubie Łódź Kaliska jako nowym muzeum jest zaś nie do utrzymania, ponieważ jest to tylko przykład komercjalizacji, nie zaś muzeum. Podoba mi się zas wypowiedź Marka Janiaka o relacji miedzy grupą za dyrekcji Muzeum Sztuki w końcu lat 80. i na poczatku 90. w osobach: Ryszarda Stanisławskiego i jego następcy Jaromira Jedlińskiego, którzy nie tylko przemilczali, ale wręcz nie dopuszczali Łodzi Kaliskiej do życia artystycznego, na ile oczyścicie byli to w stanie czynić.

zaproszenie

Biblioteka Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku zaprasza na 
WYKŁAD OTWARTY – dr Krzysztof Jurecki

Żywa legenda. Jubileusz 40-lecia grupy Łódź Kaliska g.t.

Grupa Łódź Kaliska od samego początku znana jest nie tylko z konceptualnych, a potem inscenizowanych fotografii, filmu eksperymentalnego oraz wideo, ale także ze spektakularnych skandali. Artyści tworzący grupę (Marek Janiak, Andrzej Kwietniewski, Andrzej Świetlik, Adam Rzepecki i Andrzej Wielogórski) swoją działalność rozpoczęli w 1979 r. podczas pleneru w Darłowie, pod wpływem fotografii fotomedialnej. Ich pierwszym mistrzem był Andrzej Różycki. Od ok. 1980 do 1990, grupa działała w ramach „Kultury Zrzuty”, niezależnego ruchu undergroundowego. W latach dziewięćdziesiątych XX w. Łódź Kaliska coraz wyraźniej zbliżała się do postmodernizmu artystycznego, a na początku XXI w., wraz z programem New-Pop ostatecznie utraciła swój neoawangardowy i nonkonformistyczny charakter, poza wystawami Adama Rzepeckiego.

Podczas wystąpienia przedstawiającego czterdziestoletnią historię grupy na tle sztuki polskiej, przywołane zostaną także kontakty i wystąpienia Łodzi Kaliskiej w Gdańsku, zwłaszcza to, w Auli ASP z 1999 r.

Warto też przejrzeć stronę www grupy, a szczególnie podziękowania dla osób, które pomagały. Lista jest interesująca.... Szczególnie nazwisko E. Domanowskiej jest tu znaczące. Dodajmy dyrektorski CRP w Orońsku, co wiele wyjaśnia w taktyce grupy.

Screen print, 20.05.19

Stypendium im. Konrada Pustoły dla Keymo za rok 2018

Stypendium w wysokości pięciu tysięcy to gest zdecydowanie tylko symboliczny niż realny. W tym roku trafiło ono do Keymo, która od kilkunastu latach porusza się po krętych drogach ironii, prowokacji i absurdu, o coraz bardziej ugruntowanym, feministycznym wyznaczniku. Określenie "feministyczny" zmienia nieustanie swoje oblicze i posiada bardzo różne wyznaczniki społeczno-estetyczne. W 2018 roku, po kontakcie z Orlan na Miesiącu Fotografii w Bratysławie, mogę powiedzieć, że znaczy też celebrycki, ukierunkowany głównie na mass-media.

Czy do tego zmierza cały ten ruch? Oczywiście, że nie. Są na szczęście feministki, którym nie zależy na błysku fleszy i zainteresowaniu mediów. Zresztą z obecną definicją czy definicjami tego nurtu mamy duże problemy o czym świadczy klasyfikacja i o ocena sztuki Beaty Ewa Białeckiej, która moim zdaniem należy do najważniejszych w Polsce. Obok Magdy Moskwy czy Małgorzata Wielek-Mandreli... Ale to zupełnie inna historia. 

Niedawno przypadku znalazłem rekomendację jaką pisałem w 2013 roku dla Keymo. Wtedy nie otrzymała jednak stypendium w Krakowie, ale na pewno jej się należało. Moje artystyczne kontakty z Keymo były istotne około 2012 roku, kiedy na wystawie w toruńskiej Wozowni przygotowałem dla niej specjalnie zaaranżowaną oktagonalną formę, która posiadała na zewnątrz i wewnątrz swoje ukryte przesłanie, wyrażone za pomocą określonych fotografii. Do wnętrza wiszącego czworoboku można było wejść. w 2014 pokazałem jej solową ekspozycję w ODA w Piotrkowie, do którego ukazał się niewielki folder.

Tomasz Warzyński, Munagawa, 2016, camera otworkowa, 40 cm x 40 cm

Obecnie nasze drogi rozeszły się w przeciwstawnych kierunkach, co innego nas zajmuje. Jej ścieżką próbuje podążać m.in. Tomasz Warzyński - student fotografii na UAP w Poznaniu, który posiada duży potencjał artystyczny, ale już stara się być bardziej mistyczny niż perwersyjny.

Zamieszczam moją rekomendację z 2013, która jest świadectwem mego zaangażowania w fotografię Keymo. To jest dokument określonego czasu. W "Exitcie" (2011, nr 1) napisałem tekst pt. Przekroczenia przed eksplozją?. Sam zastanawiam się czy tytułowa eksplozja już nastąpiła. Ale chyba nie.

Ps. Bardzo ciekawą i przede wszystkim "trafioną" inicjatywą jest nagroda "Arteonu za 2018 roku dla Laury Makabresku. Taka nagroda cieszy, a przy okazji także składam swoje gratulacje. Zachęcam do lektury kwietniowego i majowego numeru pisma, gdzie twórczość krakowskiej artystki poddana została analizie.

XXII konkurs Cyberfoto w Częstochowie (zgłaszanie prac do 22.03.2019)

Paweł Opaliński, Profanum

Ogłoszono kolejny konkurs Cyberfoto. O ogólnych zasadach można przeczytać na stronach ROK w Częstochowie, pobrać formularz, jak również zobaczyć prace nagradzane w poprzednich edycjach. Jest to najstarszy tego typu konkurs w Polsce. Ma swoich zagorzałych zwolenników, jak też uczestników, do których należy np. Jacek Szczerbaniewicz z Jeleniej Góry. Tu startowali m.in. obecni wykładowcy i profesorstwie uczący fotografii i pokrewnych dyscyplin, jak Czesław Chwiszczuk z ASP z Wrocławia. Należałoby przypomnieć wiele nazwisk, ale nie jest na to miejsce. Do tego służą sesje teoretyczno-historyczne oraz specjalistyczne wydawnictwa.  

Jacek Szczerbaniewicz, Feast

Na tym konkursie rozpoczynał swoją przygodę jeden z najważniejszych artystów w dziedzinie cyfrowej Ryszard Czernow, który przez dwadzieścia kilka lat stał się jej klasykiem, aby przypomnieć m.in. cykl Martwe z natury. Pokazuje on zagrożenie a może już stan po: apokalipsie i katastrofizmie. Czy jest już za późno na ocalenie?

Ryszard Czernow, Rozdroże, 

Konkurs nie zakłada wyższości "sztuki wysokiej" nad "sztuka niską", wyraża w ten sposób widzenie od strony kultury wizualnej i antropologii kultury. Ale poszukuje fotografii czy precyzując prac na pograniczu, które wskazywałby na nowe idee w epoce postmedialnej według koncepcji Rosalind Krauss.

Fotografia cyfrowa ma swoją przyszłość. Jaką? To właśnie pokazuje i wytycza najnowsze drogi konkurs prowadzony przez Sławomira Jodłowskiego - pracownika ROK i członka ZPAF-u.

Tomasz Truszkowski, Panopticum I, II, III

Paulina Hebda, Bajka

Na koniec z nieokreślonym żalem pokazuję pracę nieżyjącego od kilku lat Marka E. Janickiego, który w ramach reklamy tworzył bardzo interesujące prace. Między malarstwem, erotyzmem, ale zawsze ukrytymi problemami, także filozoficznymi. Może kiedyś poddane zostaną wnikliwej analizie? Zasługują na to wpełni. Ten dorobek warty jest ocalenia.

Marek E. Janicki, Cafe Pomidor